Πάνω από τα χωριά του Ανατολικού Τυμφρηστού (Τυμφρηστός, Μεσαία και Μεγάλη Κάψη, Μερκάδα, Μαυρίλο και Νεοχώρι) στη Δυτική Φθιώτιδα απλώνεται ένα μεγάλο και υγιές δάσος ελάτης και εν μέρει καστανιάς. Αυτό το δάσος πάντα προσέφερε τις μικρές μας κοινωνίες τα ξύλα του για τις οικοδομές και για τη θέρμανση, βοσκή για τα ζωντανά, δροσιά και νερά, αναψυχή στα όμορφα μονοπάτια του, καταφύγιο για όποιον είχε λόγο να κρυφτεί και εσχάτως και ελατάκια που τα στολίζουν και γίνονται όμορφα χριστουγεννιάτικα δέντρα!
Θα αποτελούσε ίσως παράδειγμα μελέτης η ιστορία αυτού του δάσους, το οποίο παρά τις πίεση των ανθρώπων για να καλύψουν τις ανάγκες τους, παλιότερα που ήταν και πιο πολλοί, κατάφερνε εντούτοις να διατηρείται ακμαίο και θαλερό. Το γεγονός οφείλεται αφ’ ενός τα ταπεινά εργαλεία που είχαν τότε και δεν μπορούσαν να κόψουν τα μεγάλα δέντρα και αφ’ ετέρου στην ύπαρξη των καστανιών που υπήρχαν ανάμεσα στα έλατα οι οποίες ήταν πολύτιμες για τον καρπό τους κι έτσι και το πρόσεχαν από τη φωτιά και το καθάριζαν.
Λέγεται επίσης πως υπήρχε μια άγραφη συμφωνία μεταξύ των χωριανών για την σωστή εκμετάλλευση των πόρων τους και η οποία, όσο υπήρχαν κοινότητες τηρούνταν. Επί πλέον, ένας λόγος που διατηρήθηκε ήταν ότι οι άνθρωποι εκείνα τα χρόνια όπως ήταν ολιγαρκείς σε όλα έτσι ήταν και στην θέρμανση και δεν είχαν ανάγκη από πολλά ξύλα. Βολεύονταν με ότι ξερά έλατα εύρισκαν και διάφορα λιανοκλάρια από τον λόγγο. Για ένα διάστημα, από τον πόλεμο και δώθε εννοείται ότι στην προστασία του βοήθησε αρκετά και η παρουσία της δασικής υπηρεσίας άλλοτε ως αρωγός ακόμα και σαν εργοδότης στις αναδασώσεις και τα αντιπλημμυρικά έργα και άλλοτε ως φόβητρο των παραδασοβίων κοινοτήτων .
Από την δεκαετία του ’60 όμως και δώθε που αρχίζουν να ερημώνουν τα χωριά, το δάσος εγκαταλείπεται στην τύχη του και η απουσία του ανθρώπου το βοηθάει να γίνει λόγγος. Μόνο στο χωριό Μερκάδα κατάφεραν να νομιμοποιήσουν τις ιδιοκτησίες στα παλιά καστανοπερίβολα και οι άνθρωποι εκεί, εκτιμώντας το γεγονός έβαλαν μπροστά να τα αξιοποιήσουν με στόχο αυτή τη φορά όχι τις καστανιές που ήδη άρχισε να τις αποδεκατίζει μια ασθένεια και ξέρανε τις περισσότερες απ’ αυτές αλλά τα ελατάκια για χριστουγεννιάτικα δέντρα που είχαν γίνει μόδα στα αστικά κέντρα. Η στροφή αυτή και η εργατικότητα των Μερκαδιωτών αποδείχθηκε ιδιαίτερα αποδοτική και έκτοτε στη στα καστανοπερίβολα της Μερκάδας συνδυάζουν καλλιέργειες καστανιάς και ελάτης και φυσικά, όλος ο κύκλος αυτών των εργασιών εποπτεύεται και ελέγχεται από τους δασικούς.
Απ’ αυτά τα χωράφια λοιπόν και όχι από το φαντασιακό δάσος που έχουν στο μυαλό τους οι κούφιοι οικολόγοι προέρχονταν για πολλά χρόνια τα ελατάκια που στολίζουμε στην Αθήνα, στη Λαμία και σε άλλες πόλεις. Πρόκειται για ελατάκια τα οποία προσέχουν και φροντίζουν επί χρόνια οι άνθρωποι στη Μερκάδα και όταν κόβουν ένα βλέπουν ότι από κάτω είναι φυτρωμένα άλλα δέκα και κάποιο απ’ αυτά θα πάρει τη θέση του κομμένου στο χωράφι. Πρόκειται για μια καλλιέργεια όπως όλες οι άλλες που θέλει κόπο και υπομονή για να αναπτυχθεί και να αποδώσει ενώ παράλληλα, οι καλλιεργητές προσφέρουν και υπηρεσίες πρόληψης από τις φωτιές και κάθε άλλου κινδύνου στο δάσος και το σημαντικότερο απ’ όλα, είναι ότι ο επισκέπτης και ο περιπατητής θα ξέρουν ότι δεν είναι μόνοι εκεί και ότι κάποιος άνθρωπος είναι στο χωράφι του και εργάζεται. Το αναφέρω αυτό γιατί, η ερημιά και η σιωπή στα βουνά και τα δάση από τη στιγμή που άδειασαν τα χωριά είναι αφόρητη και είναι ένας λόγος δυστυχώς που αποτρέπει την προσέγγισή τους.
Τα ελατάκια όμως εκτός από τις κατσίκες που τα ρημάζουν έχουν και τους επικριτές τους, διάφορους που η σχέση τους με τη φύση είναι επιδερμική και επισφαλής οι οποίοι μαινόμενοι κάθε φορά που τα βλέπουν στην αγορά κινητοποιούνται ενώ όλο το χρόνο προπαγανδίζουν εναντίον των καλλιεργητών. Όχι του εθίμου, για το οποίο προτείνουν τη χρήση πλαστικών και άλλων τεχνουργημάτων αλλά κατά των ανθρώπων που ζουν με αυτά στο δάσος και από αυτά πάλι όταν βγαίνουν στην αγορά. Η διαμάχη η οποία υποκρύπτει και άλλα θολά πεδία οικολογισμού και δικαιωμάτων, δεν πρόκειται να σταματήσει κι ας πνιγεί ο πλανήτης στα πλαστικά έλατα. Κανείς όμως απ’ όλους που είναι αντίθετοι με το κόψιμο των μικρών ελάτων δεν πήγε μια επίσκεψη στα καστανοπερίβολα της Μερκάδας να δει από κοντά πως τα μεγαλώνουν, πως τα κόβουν και πως φροντίζουν την διαδοχή τους.
Η περίπτωση της Μερκάδας είναι ενδεικτική το πώς το δάσος μπορεί να κρατήσει λίγο κόσμο στο χωριό αλλά και ανθρώπους που να ζωντανεύουν τις εξοχές του. Τα διπλανά χωριά δυστυχώς δεν το κατάφεραν αυτό και άδειασαν. Με μια καινούργια πιθανόν διευθέτηση των ιδιοκτησιών και του δημόσιου δάσους μπορεί να δημιουργηθούν εκείνες οι προκλήσεις που κάνουν ένα δάσος παραγωγικό και δεν αφήνεται να γίνει λόγγος.
ΥΓ. Το πανύψηλο έλατο που θα στολιστεί φέτος στην πλατεία Συντάγματος προέρχεται από τα καστανοπερίβολα της Μερκάδας και μέσω αυτού, παίρνουμε κι εμείς που διαβιώνουμε ακόμη στην ορεινή καραντίνα μας λίγο αέρα από την πόλη και τις εκδηλώσεις της.
ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΨΗ, 12122020