Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΙΒΟΙΑΣ

ΠΩΣ ΤΑ ΚΑΣΤΑΝΑ KAI TA ΦΡΟΥΤΑ ΑΛΛΑΞΑΝ ΤΗ ΖΩΗ ΕΝΟΣ ΧΩΡΙΟΥ ΣΤΟΝ ΚΙΣΑΒΟ

Ο Οκτώβριος είναι κατά παράδοση για την ελληνική ύπαιθρο ο μήνας στη διάρκεια 

του οποίου τελειώνει η καρποφορία όλων των δέντρων και γίνεται η αποτίμηση της σοδειάς σε όλα τα αγαθά πριν ο κάθε νοικοκύρης ξεκινήσει αμέσως μετά τα πρωτοβρόχια το όργωμα για τη νέα περίοδο. Από τον κανόνα εξαιρούνται, λόγω και της μεσογειακής θέσης της χώρας, οι παραγωγοί εσπεριδοειδών και φυσικά οι ελαιοκόμοι που κλείνουν κάθε έτος τον κύκλο της παραγωγής συλλέγοντας τον πολύτιμο καρπό της ελιάς ως τους πρώτους μήνες του νέου χρόνου.  

Δεν χορταίνει το χέρι μέχρι την τελευταία στιγμή να χαϊδεύει τα κάστανα...

Οι πρώτες ημέρες του Οκτώβρη ήταν επίσης για ορισμένες ημιορεινές περιοχές της χώρας η περίοδος που γίνονταν η συγκομιδή των κάστανων, αλλά τούτο αποτελούσε λόγω της φύσης, του τρόπου εμπορίας και διάθεσής του, ένα προϊόν που δεν είχε μια ξεχωριστή θέση στην αγορά αλλά και ούτε και έπαιζε σημαντικό ρόλο πλήν της διατροφής ανθρώπων και ζώων στην οικονομία των περιοχών που καλλιεργούνταν οι καστανιές. 

Μπορεί να υπήρχαν απέραντα δάση άγριας καστανιάς σε πολλά βουνά της Ελλάδας αλλά σε ελάχιστα μέρη υπήρχαν συστηματικοί καστανεώνες με εξημερωμένα δέντρα των οποίων ο καρπός απέφερε ένα σεβαστό ποσό χρημάτων στους νοικοκυραίους τους. Ο καρπός εκείνων των φυσικών καστανόλλογων χρησιμοποιούνταν κυρίως για τροφή των οικιακών ζώων ενώ σαν άρχισε να αραιώνει από ανθρώπους η ύπαιθρος ξεχάστηκαν, διατηρήθηκαν μέχρι λίγα χρόνια πριν τα ρημάξει μια αρρώστια που λένε πως ήρθε από το εξωτερικό και σήμερα έσβησαν στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας. 

Ένα - ένα μαζεύονται τα κάστανα από το έδαφος

 Δεν πήγαν όμως έτσι τα πράγματα και για τη Μελίβοια της Λάρισας, ένα μεγάλο ωραίο χωριό στις βορειοανατολικές πλαγιές του Κισάβου η οποία από την μια πλευρά της αγναντεύει τον ταλαιπωρημένο από την καλλιέργεια κάμπο της Θεσσαλίας και από την άλλη το πρόσχαρο βόρειο Αιγαίο. Σε αυτό το χωριό κάποιοι τολμηροί άνθρωποι που έβλεπαν μακριά φύτεψαν πριν από μισό αιώνα σχεδόν τις πρώτες καστανιές και σύντομα αυτοί αποτέλεσαν παράδειγμα για πολλούς άλλους που ακολούθησαν. Έτσι σήμερα μπορούμε να μιλάμε για ένα χωριό που είναι το κέντρο του κάστανου στην Ελλάδας μιας και η παραγωγή σε αυτό μαζί με ορισμένα άλλα γειτονικά αγγίζει το 20% της παραγωγής σε όλη την Ελλάδα και οι οικονομικές συνέπειες είναι πλέον εμφανείς.  
 

Ο τόπος και τα πλούτη του

 

Στη Μελίβοια της δεκαετίας του ’50 οι κάτοικοι δεν είχαν πολλές επιλογές καθώς η ζωή τους ήταν δεμένη με την παραδοσιακή γεωργία και την κτηνοτροφία. Είχαν αμπέλια τα οποία σήκωνε από παλιά ο τόπος, πολλές συκιές που με τα σύκα των οποίων έφτιαχναν και καλό τσίπουρο, καλλιεργούσαν κάπως συστηματικά κρεμμύδια και εμπορεύονταν κορκάρι αλλά ο κλήρος ήταν πολύ μικρός γιατί είχε πολύ κόσμο τότε το χωριό και για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους πήγαιναν και δούλευαν σε άλλες δουλειές στον κάμπο της Λάρισας, ξενιτεύονταν και κάποιοι άνδρες πήγαιναν και στα καράβια. Μια ανάσα στο εισόδημα των περισσότερων έδιναν και οι ελιές που ευδοκιμούν στην παράκτια περιοχή και παράγουν εξαιρετικής ποιότητας λάδι αλλά αυτό δεν αρκούσε να ελαφρώσει λίγο τις ανάγκες της επιβίωσής τους σε αυτόν τον τόπο.

Η Μελίβοια στον ορίζοντα των υπέροχων καστανοχώραφών της

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Μελιβιώτες άρχισαν να πηγαίνουν για εποχική εργασία στην Αγιά που από πολύ νωρίς άρχισε να αναπτύσσεται η δενδροκομία η οποία έμελλε να αλλάξει τη φυσιογνωμία όλης της περιοχής καθιστώντας την ένα μεγάλο κέντρο καλλιέργειας και παραγωγής φρούτων καλής ποιότητας, όπως μήλα, κεράσια, αχλάδια και άλλα. Πριν από είκοσι - τριάντα χρόνια λένε οι παλιότεροι στη Μελίβοια, έφευγαν κάθε πρωί από το χωριό έξι με επτά λεωφορεία γεμάτα κόσμο που πήγαινε να δουλέψει στους οπωρώνες της Αγιάς και επέστρεφαν το βράδυ στο χωριό.
Αυτές οι σκηνές για τη Μελίβοια σιγά - σιγά περιορίστηκαν και σήμερα έχουν εξαληφθεί εντελώς γιατί οι Μελιβοιώτες έγιναν οι ίδιοι καλλιεργητές δέντρων και κυρίως καστανιών και κερασιών και παρατηρείται μάλιστα το φαινόμενο της αναζήτησης εργασίας εκεί από πολλούς αλλοδαπούς που προέρχονται από βαλκανικές χώρες οι οποίοι καταφθάνουν εκεί όλο το χρόνο, μεμονομένα ή κατά ομάδες και δουλεύουν στη συλλογή των καρπών. 

 Οι πρωτοπόροι της καστανοκαλλιέργειας

 

Η αλλαγή αυτή έγινε, όπως προαναφέρθηκε, γιατί κάποιοι πρωτοπόροι άνθρωποι την εποχή που οι περισσότεροι χωριανοί έφευγαν αναζητώντας καλύτερη τύχη αλλού, στη Λάρισα και στον κάμπο αυτοί άρχισαν να καλλιεργούν συστηματικά καστανιές στην ευρύτερη περιοχή της Μελίβοιας και καθώς ήταν το έδαφος κατάλληλο και ιδανικές οι κλιματολογικές συνθήκες, δημιούργησαν ένα θαύμα. Και παλαιότερα βέβαια είχαν καστανιές στη Μελίβοια αλλά αυτές ήταν περιορισμένες στις άκρες των χωραφιών για να μην ισκιώνουν τις καλλιέργειες και όσων οι ρίζες έφταναν λίγο νερό δροσίζονταν και έκαναν καλό καρπό. Οι άλλες ήταν καταδικασμένες στην ανυδρία και για τούτο ο καρπός τους ήταν μικρός και δεν έφτανε ποτέ στην αγορά. 

Οι ώριμοι καρποί χαμογελούν ανάμεσα από τα αγκάθια

Με την εξέλιξη όμως της καλλιέργειας της καστανιάς σε περισσότερα χωράφια η οποία θέλει αρκετό νερό για την ανάπτυξή της και την σωστή καρποφορία, εκμεταλλεύτηκαν τα τρεχούμενα νερά, κατόπιν προχώρησαν σε γεωτρήσεις κατά μόνας ή ομαδικές και τελευταία που αυτές περιορίστηκαν λόγω του κινδύνου της εξάντλησης και της διατάραξης του υδροφόρου ορίζοντα, άρχισαν να κατασκευάζουν μεγάλες δεξαμενές στις οποίες συλλέγουν τα νερά του χειμώνα και έτσι έχουν νερό για όλη την καλλιεργητική περίοδο και για τα άνυδρα καλοκαίρια.
Η ανάπτυξη επίσης της καλλιέργειας οδήγησε στη δημιουργία δασικών δρόμων προς όλες τις εξοχές  του χωριού ενώ το κέρδος από τα κάστανα έκανε πολλούς και από τους φευγάτους στο χωριό να ξαναμπούνε στα παρατημένα χωράφια τους και να τα φυτέψουν καστανιές, κερασιές και μηλιές. Μηλιές είχαν και παλαιότερα στη Μελίβοια, μηλιές που έβγαζαν διάφορες ποικιλίες μήλων και κυρίως τα παλιά ωραία σκληρά φιρίκια τα οποία δυστυχώς έχουν παραιτηθεί και μόνο λίγα δέντρα από εκείνα υπάρχουν πιά γιατί η αγορά δεν απορροφά την ποικιλία αυτή και θέλει μόνο κάποιες άλλες συγκεκριμένες ποικιλίες με τις οποίες έχουν εμβολιάσει τα περισσότερα δέντρα τους οι δενδροκόμοι της Μελίβοιας. Τελευταία παρατηρείται μια στροφή πάλι προς τα φιρίκια αλλά οι νέες  ποικιλίες που αρχίζουν να καλλιεργούνται διαφέρουν αρκετά από τα παραδοσιακά της περιοχής.

Οι φίλοι και οι εχθροί της καστανιάς

Η καλλιέργεια της καστανιάς δεν είναι εύκολη υπόθεση όπως θα νομίζουν πολλοί και θέλει την προσοχή του νοικοκύρη στα δέντρα του και φροντίδες όλο το χρόνο, όπως καθάρισμα των χωραφιών, κλαδέματα, εμβολιασμούς, ποτίσματα και σωστή περίθαλψη γιατί όσο και να μη τους φαίνεται των καστανιών, απειλούνται κι αυτές από ένα σωρό ασθένειες τις οποίες προσπαθούν με πολλούς τρόπους να προλάβουν και να αντιμετωπίσουν. 
 

Ένα φροντισμένο καστανοπερίβολο στρωμένο με τον πολύτιμο καρπό είναι και μια ωραία εικόνα.

Η κυριότερη και πλέον επικίνδυνη ασθένεια είναι το έλκος της καστανιάς η οποία παρουσιάστηκε εδώ και δυο - τρεις δεκαετίες πριν και αφάνισε ολόκληρα δάση σε όλη την Ελλάδα και έπληξε φυσικά και τις καστανιές της Μελίβοιας αλλά εκεί κινητοποιήθηκαν αμέσως και πρόλαβαν και έσωσαν πολλά δέντρα ενώ με την περίπτωση ασχολήθηκαν πολλοί γεωπόνοι και την έχουν περιορίσει αρκετά. Τούτο πάλι είχε ως συνέπεια να ξεπεράσουν οι καλλιεργητές τις συντηρητικές εμμονές της παράδοσης και να δεχθούν τις απόψεις των γεωπόνων που ασχολήθηκαν με το θέμα. Μια άλλη αρρώστεια που ταλαιπωρεί τελευταία τις καστανιές είναι το μελάνωμα που εκδηλώνεται στο ριζικό σύστημα του δέντρου και μια αιτία του είναι το υπερβολικό πότισμα το οποίο οι περισσότεροι πιστεύουν πως οφελεί την καστανιά και κάνει και περισσότερο  καρπό. Οι μελέτες όμως δείχνουν πως το πολύ νερό ή το λάθος πότισμα με τις σταγόνες είναι αυτό που δημιουργεί πρόβλημα στο δέντρο και μεταφέρει την ασθένεια από το ένα στο άλλο. Ένα μεγάλο βήμα επίσης στην προστασία των καστανιών από τις ασθένειες και τα βλαβερά παράσιτα είναι ο ψεκασμός τους, πράγμα που ήταν αδιανόητο για τις προηγούμενες γενιές αλλά χάρη στην τεχνολογία και τις μεθόδους προστασίας των ψεκαστών τις καταπολεμούν αποτελεσματικά ενώ ήδη έχει αρχίσει να γίνεται λόγος για την προώθηση βιολογικών μεθόδων προστασίας των δέντρων και των καρπών, λόγος που κερδίζει συνεχώς έδαφος.

Το μάζεμα των κάστανων σημαίνει το τέλος της φετινής καρποφορίας και την αρχή μιας νέας χρονιάς

 
Γενικά όμως, χάρη στην ετοιμότητα των Μελιβιωτών και τη βοήθεια των γεωπόνων οι απώλειες καστανιών στην περιοχή είναι λίγες και έτσι σώθηκαν οι καλλιέργειες που τους δίνουν ένα καλό εισόδημα που θα ζήλευαν πολλές άλλες περιοχές. Φέτος υπολογίζεται πως στην περιοχή η παραγωγή θα ξεπεράσει τους χίλιους τόνους κάστανων που λόγω της εξαιρετικής τους ποιότητας είναι περιζήτητα στην ελληνική αλλά και την ευρωπαϊκή αγορά. Οι περισσότεροι έμποροι που φθάνουν στη Μελίβοια αναζητώντας κάστανα είναι οι Ιταλοί και η παρουσία τους έχει ανεβάσει πολύ την τιμή των κάστανων πρώτης κατηγορίας που προορίζεται για την ζαχαροπλαστική αλλά και της τελευταίας με την οποία φτιάχνουν διάφορα υποπροϊόντα και σε αυτά ενδιαφέρουν πολύ τους εμπόρους των γειτονικών Σκοπίων που αγοράζουν αυτές τις ποσότητες. «Όσα κάστανα και να είχαμε» λένε στη Μελίβοια, «θα τα έπαιρναν όλα και σε καλή τιμή μάλιστα γιατί ξέρουν και έχουν τον τρόπο να φτιάχνουν ένα σωρό πράγματα με αυτά και κερδίζουν πολλές φορές επάνω».

Το παράδειγμα της Μελίβοιας

Το γεγονός της μεγάλης ζήτησης των καστάνων της Μελίβοιας απασχολεί πια σοβαρά τους κατοίκους της οι οποίοι προσανατολίζονται στην επεξεργασία τους στον τόπο τους και ήδη παρατηρούνται κινήσεις για τη δημιουργία ομάδων παραγωγών που θα προχωρήσουν σε αυτή την κίνηση η οποία αναμένεται να αλλάξει ριζικά όλο τον κύκλο της καλλιέργειας, συλλογής, εμπορίας, διάθεσης και επεξεργασίας των κάστανων στην περιοχή και θα δώσει πρόσθετο εισόδημα στους κατοίκους της ενώ θα αλλάξει και τη διάθεση για τη διαμονή των νεότερων Μελιβοιωτών και την επιστροφή ορισμένων ανέργων από τις πόλεις.
Θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφέραμε πως η καλλιέργεια της καστανιάς στην Μελίβοια δεν είναι μονοκαλλιέργεια που περικλείει πολλούς κινδύνους για την παραγωγή και το εισόδημα των κατοίκων. 

 

Η χαρά κάθε καλλιεργητή καστάνων στη Μελίβοια...

Παράλληλα με τις καστανιές οι Μελιβοιώτες καλλιεργούν επίσης συστηματικά κερασιές που τους δίνουν ένα καλό εισόδημα στην αρχή του καλοκαιριού, μηλιές και έχουν αρχίσει να εκτιμούν πάλι τις ελιές που κάπως είχαν αμελήσει τα τελευταία χρόνια. Έτσι, με αυτά τα τέσσερα εξαιρετικά προϊόντα που χαρίζει η γη της Μελίβοιας σε όσους σκύβουν με φροντίδα πάνω της, οι κάτοικοί της νιώθουν περισσότερο ασφαλείς από άλλους Έλληνες μπροστά σε ένα αβέβαιο μέλλον για τη χώρα μας και για όλο τον κόσμο.

ΑΘΗΝΑ, 20102014

Μέχρι να οργανωθεί ο επίσημος ιστότοπος των «Μικρών Πατρίδων» όπου θα διαβάζετε κείμενα και θα βλέπετε φωτογραφίες και βίντεο από διάφορα μέρη της Ελλάδας, επιστρατεύεται ο γνωστός σε αρκετούς Ακτήμων (actimon.blogspot.com) καθώς και οι προσωπικές μου σελίδες στο Facebook (Ilias Provopoulos, Ηλίας Γ. Προβόπουλος και η ειδική σελίδα ΜΙΚΡΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ) και ακολουθείται όποια σας εξυπηρετεί καλύτερα.