ΛΙΜΑΝΙΑ, ΠΛΟΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΥ

Αρόδο: όταν «πλοίον τι παραμένει έξωθεν λιμένος ή όρμου χωρίς να αγκυροβολήση» (Λεξικόν Δημητράκου), επίρρημα αντίστοιχο των «αποσαλεύειν, […] κρατείν ή ανακωχεύειν έξωθεν λιμένος ή αγκυροβολίου, προς βραχείας διαρκείας επικοινωνία μετά της ξηράς…» (Εγκυκλοπαίδεια του «Πυρσού»)…

Τούτη τη λέξη της ναυτοσύνης διάλεξε ο Γιάννης Σ. Μαμάης να δώσει τίτλο στη συλλογή φωτογραφιών με θέμα σχετικό με τα καράβια που έκαναν το δρομολόγιο Άνδρος – Πειραιάς – Ραφήνα, τα τέσσερα λιμάνια του νησιού, τους βαρκάρηδες που μετέφεραν από τις προβλήτες επιβάτες, αποσκευές και πάσης φύσεως εμπορεύματα, σκηνές επιβίβασης και αποβίβασης κ.ά.- και το οποίο αναζητήθηκε από συλλέκτες, μουσεία, φωτογράφους, οικογενειακά αρχεία. Σημειώνουμε δε πως ανάμεσα στα σπάνια αποκτήματα της συλλογής ήταν και φωτογραφίες του Ανδρέα Εμπειρίκου καθώς και του Σπύρου Μελετζή, που είχε πάει και διαμείνει επί ένα διάστημα στην Άνδρο το 1950.

Με βάση λοιπόν αυτό το υλικό, το καλοκαίρι του 2009 πραγματοποιήθηκε η πρώτη έκθεση στο Γαύριο της Άνδρου με πολλή μεγάλη επιτυχία. Προβλήθηκε εκτενώς από τον αθηναϊκό Τύπο και γενικά από τα ΜΜΕ, με αποτέλεσμα την παράταση του προγράμματος διαρκείας της. Υπό την πίεση μεγάλης μερίδας ενδιαφερομένων, ανδριωτών και μη, η έκθεση εμπλουτισμένη και αναδομημένη, επαναλήφθηκε τον Οκτώβριο του 2010 στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθήνας.

«Το φωτογραφικό υλικό της έκθεσης, ωστόσο, δυσχερώς συγκεντρωμένο και πολύτιμο από κάθε άποψη (κοινωνιολογική, ιστορική, συναισθηματική), θα ήταν κρίμα να χαθεί μετά από αυτές τις διοργανώσεις. Και ο μόνος τρόπος που σ’ εμάς φαινόταν ταιριαστός, ήταν να δει το φως της δημοσιότητας με τη μορφή του βιβλίου. Έτσι, τα μέλη του Φιλοπροόδου Ομίλου «Το Γαύριο» εξετάσαμε τις δυνατότητες και, παρά τι υψηλό ρίσκο, αφού το οικονομικό ήταν μεγάλο και δυσεπίλυτο πρόβλημα, πήραμε τη γενναία απόφαση να το εκδώσουμε. Η εσωτερική ώθηση υπήρχε σε όλους. Και να από απέδωσε καρπούς» λέει ο Γιάννης Σ. Μαμάης.

Ο Γιάννης Μαμάης δεν στάθηκε όμως μόνο στη συγκέντρωση φωτογραφιών από τα πλοία που έφταναν ή έφευγαν από τα λιμάνια της Άνδρου, αλλά κατάφερε να βρει από τους τοίχους των σπιτιών, ξεχασμένα λευκώματα και κλεισμένα συρτάρια σπάνιες φωτογραφίες από τους βαρκάρηδες και τους άλλους ανθρώπους των λιμανιών που μέσα από τις σελίδες του λευκώματος ζωντανεύουν την εποχή που ενώ όλα φαίνονται ασπρόμαυρα, περικλείουν μέσα τους την ελπίδα μιας άλλης εποχής που ήρθε και άλλαξε την Άνδρο.

«Το λέυκωμα» σημειώνει στον πρόλογ ο Δημήτρης Ι. Κυρτάτας, καθηγητής της ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, «μπορεί να διαβαστεί από τη φύση του με δυο διαφορετικούς τρόπους. Μπορεί να φυλλομετρηθεί νοσταλγικά και κάπως μελαγχολικά, ως μαρτυρία μιας άλλης εποχής, κι ενός τρόπου επικοινωνίας τον οποίοι πολλοί από τους αναγνώστες του γνώρισαν προσωπικά ή γνώρισαν από τις αφηγήσεις γονιών ή παππούδων, αλλά που κοντεύει κιόλας να ξεχαστεί, εφ’ όσον η δεκαετία του ’60 φαντάζει πλέον απόμακρη. Η φωτογραφία και μάλιστα η ασπρόμαυρη, έχει αυτή την ιδιότητα. Καλλιτεχνική ή κακότεχνη, με την κατάλληλη φροντίδα γίνεται τεκμήριο, μαρτυρία η αναμνηστικό κειμήλιο. Αντιπαραβάλλει τη σημερινή δύσκολη και συχνά δυσάρεστη πραγματικότητα με ένα παρελθόν γραφικό, ειδυλλιακό, σχεδόν μυθικό. Το «Αρόδο» καθίσταται έτσι οδηγός για απόδραση σε μια Άνδρο που όχι μόνο δεν υπάρχει πια, αλλά που ουδέποτε υπήρξε. Μια Άνδρο παρηγοριάς που ανθίσταται στις ασχήμιες, τις υπερβολές και τις προκλητικές κατασκευές που εκσυγχρονίζουν ταχύτατα το νησί.

Αλλά και το Αρόδο καλεί και σε μια άλλη, τελείως διαφορετική ανάγνωση. Κάθε φωτογραφία του θυμίζει και καταγράφει την απίστευτη εξέλιξη που έχει συντελεστεί μέσα σε λίγες δεκαετίες. Το ολοήμερο και, πάντως, πολύωρο ταξίδι με τα μικρά καράβια που απεικονίζονται, όλα μετασκευασμένα, μία, δύο ή και περισσότερες φορές, απαιτούσε αντοχές και υπομονή που δεν διαθέτει ο συνηθισμένος ταξιδιώτης. … Το Αρόδο θυμίζει στους αναγνώστες του ό, τι αποτελεί παρελθόν, ένα παρελθόν που σχεδόν κανένας από τους σημερινούς ταξιδιώτες δεν επιθυμεί να ξαναζήσει».

«Η καθημερινότητα του νησιού» γράφει στο επίμετρο της έκδοσης καθηγήτρια ναυτιλιακής ιστορίας στο τμήμα ιστορίας του Ιονίου πανεπιστημίου, Τζελίνα Χαρλαύτη, «γράφεται και έχει γραφτεί με τα δεκάδες, εκατοντάδες μικρά πλοιάρια, βάρκες, καίκια, μικρά ιστιοφόρα, πετρελαιοκίνητα, επιβατηγά που όργωναν και οργώνους τους κοντινούς δρόμους της θάλασσας. Το θαυμάσιο φωτογραφικό υλικό του παρόντος τόμου ανοίγει το παράθυρο στην καθημερινότητα των θαλασσίων διαδρομών της Άνδρου, συνοικίας – νησιού της ναυτικής πολιτείας των δυο θαλασσών».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον σημειώνουμε πως παρουσιάζει στο τέλος του λευκώματος, το κεφάλαιο που υπογράφει ο Άρης Μπιλάλης «Τα Χρονικά των πλοίων» όπου αναφέρονται ένα – ένα τα πλοία τα 27 πλοία που οι φωτογραφίες τους εμφανίζονται στην έκδοση και τα οποία έκαναν τα δρομολόγια από τον Πειραιά και τη Ραφήνα προς την Άνδρο και αντιστρόφως από τις αρχές του αιώνα μέχρι την ημέρα που εγκαινιάστηκε το 1964 η είσοδος στο λιμάνι από το πρώτο επιβατηγό – οχηματαγωγό, το «Έλενα Π.» το οποίο σύντομα θα οδηγήσει τα παλαιά επιβατηγά ατμόπλοια της γραμμής στην αποστρατεία.

Το λεύκωμα «Αρόδο» εκδόθηκε από τον Φιλοπρόοδο Όμιλο «Το Γαύριο» .Χαλκοκονδύλη 9, Αθήνα. Τηλ. 2103822021 www.gavrio.gr και πρακτορεύεται από τις εκδόσεις Gutenberg, Διδότου 37, Αθήνα, τηλ. 2103642003.