ΤΑ ΚΟΥΛΟΥΜΑ ΣΤΟΥΣ ΛΟΦΟΥΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Πότε άρχισαν να γιορτάζονται τα Κούλουμα την Καθαρή Δευτέρα στην Αθήνα, είναι άγνωστο. Απ’ όσα γράφει ο σπουδαίος αθηναιογράφος Δ. Καμπούρογλου η γιορτή αρχικά γίνονταν γύρω στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, την οποία διοργάνωναν οι ρουμελιώτες από το Λιδωρίκι γαλατάδες της Αθήνας παρευρίσκονταν και οι βασιλείς Όθων και Αμαλία. Πότε όμως αυτή μεταφέρθηκε στους λόφους γύρω από την Ακρόπολη, δεν είναι εξακριβωμένο.

Από κείμενα άλλων αθηναιογράφων σε εφημερίδες και περιοδικά μαθαίνουμε ότι ήδη από τις αρχές του 20^ου αιώνα οι Αθηναίοι ανεβαίνουν στους λόφους της Πνύκας, των Νυμφών (Αστεροσκοπείο) και των Μουσών (Φιλοπάππου) να γιορτάσουν τα Κούλουμα, στρώνουν να φάνε και να πιούν στους βράχους και διασκεδάζουν με μουσικές που παίζουν διάφορα συγκροτήματα πλανοδίων και οι νεότεροι πετάνε και χαρταετό. Την εορταστική διάθεση καμιά φορά όμως ακυρώνουν η κακοκαιρία και φυσικά οι περίοδοι των πολέμων και άλλων ανώμαλων πολιτικών καταστάσεων που δεν ενθουσιάζουν για γιορτές και συγκεντρώσεις.

Εννοείται ότι οι Αθηναίοι δεν ανεβαίνουν να γιορτάσουν τα Κούλουμα στους λόφους γύρω από την Ακρόπολη, αλλά και στους υπολοίπους που ομορφαίνουν τότε την μικρή πρωτεύουσα: Τον Λυκαβηττό, τον Αρδηττό,  τον Κολωνό, του Στρέφη κι ένα πλήθος άλλων καθώς τις κοντινές εξοχές της Αττικής, στον Υμηττό, στα Τουρκοβούνια, τα παράλια του Σαρωνικού και αλλού. Είναι η εποχή εξάλλου που ακόμη δεν έχουν αναπτυχθεί τα εναέρια δίκτυα ηλεκτρισμού και οι κίνδυνοι από ηλεκτροπληξία είναι άγνωστοι. Ο εξηλεκτρισμός όμως της χώρας συνοδεύεται από πολλά θύματα και η ΔΕΗ υποχρεώνεται με ειδικά δελτία ενημερώνει για τους κινδύνους που εγκυμονούν τα καλώδια και να εφιστά την προσοχή όσων θέλουν να πετάξουν αετό στον ανοιξιάτικο αέρα της πόλης και της υπαίθρου. 

Ορισμένοι λόφοι, όπως αυτοί γύρω από την Ακρόπολη γλίτωσαν από την εξάπλωση της πόλης καθώς κηρύχθηκαν από πολύ νωρίς ως αρχαιολογικοί χώροι που έπρεπε να προστατευτούν αλλά οι υπόλοιποι, ξεκοιλιάστηκαν από νταμάρια που βγήκε η πέτρα να χτιστούν τα σπίτια της Αθήνας. Κραυγαλέο παράδειγμα ο ψηλός Λυκαβηττός που αν δεν είχε τον Αϊ – Γιώργη στην κορυφή του θα είχε χαμηλώσει από τα νταμάρια που του έφαγαν τα σωθικά ως τον σημερινό περιφερειακό του δρόμο και το Κολωνάκι. Το ίδιο έπαθαν κι άλλοι λόφοι καθώς και οι υπώρειες του Υμηττού, του Αιγάλεω, της Πεντέλης. Όποιος βλέπει από ψηλά τα αμέτρητα κτίρια που έχουν κατακλύσει την Αττική καταλαβαίνει πόσο εκατομμύρια κυβικά πέτρας και άλλων υλικών αποκολλήθηκαν από τους λόφους της Αττικής πριν αρχίσει να χρησιμοποιείται μαζικά το τσιμέντο και τα καινούργια υλικά.   

Ένα κάμπο γεμάτο κτίρια βλέπει όποιος ανέβει στους λόφους της πόλης, ένα χαλί από τσιμεντένιες στέγες με κεραίες και ηλιακά θερμοσίφωνα που αντανακλούν τον ήλιο από το Αιγάλεω ως τον Υμηττό και από την Πάρνηθα ως τον Σαρωνικό που καλύπτει από κάτω όλα τα φυσιογνωμικά στοιχεία της Αττικής, τα ποτάμια της που έγιναν υπόνομοι, τις ελάχιστες πλατείες της και τα πάρκα που σφίγγουν τα οικοδομικά τετράγωνα. Όσο για τους λόφους, αν έχει τύχει να είναι ακόμα κανένα κυπαρίσσι όρθιο, εκτός από νεκροταφείο σε αυτούς τότε περίπου καταλαβαίνουμε που είναι ο Κολωνός, που ο λόφος του Φινόπουλου.

Τούτο το θέαμα σαφώς και απασχολεί τους Αθηναίους αλλά κυρίως εντυπωσιάζει τους επισκέπτες της Αθήνας από τις χώρες της Δύσης που έχουν δει και άλλες πόλεις στο μέγεθός της αλλά δεν έχουν γεμίσει τον τόπο τους τσιμέντο και έχουν αφήσει τα τοπόσημά τους φανερά και οπωσδήποτε περιποιημένα ώστε να τα χαίρονται όλοι. Στην Αττική αντιθέτως, τίποτα δεν έχει μείνει που να θυμίζει πως ήταν κάποτε ο κάμπος της και πως ήταν οι πλαγιές των λόφων της καθώς τα κτίρια δια της μεθόδου της αυθαιρέτου δόμησης και της νομιμοποίησης που ακολουθεί πάντα ενόψει των εκλογών, κόντεψαν να φθάσουν ως τις κορυφές τους. Τρανό παράδειγμα ο Λυκαβηττός και ανάλογο σε μικρότερη κλίμακα ο λόφος του Στρέφη που παρουσιάζει μια τραγική εικόνα εγκατάλειψης σήμερα.   

Τα Κούλουμα πέρα από το ότι με αυτά αρχίζει και τυπικά και γευστικά η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, είναι και η μοναδική γιορτή που γίνεται στην φύση της Αθήνας, στις κορυφές των λόφων και αυτό αν και επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο όταν φυσικά το επιτρέπει ο καιρός, δεν βάζει σε σκέψεις για το χαμένο πρόσωπο της Αττικής και να σωθεί ότι ακόμα μπορεί από άλση, πάρκα και παράλια στον Σαρωνικό. Ένα κομμάτι αυτής της φύσης, με αρκετές παρεμβάσεις βέβαια επιζεί στους λόφους γύρω από την Ακρόπολη και τούτο οφείλεται στην αρχαιολογία που απαγόρευσε την οικοδόμηση και θέσπισε διάφορους περιοριστικούς όρους που τους προστατεύουν. Για τους ίδιους λόγους ασφαλώς, στην περιοχή άφησε μεταξύ 1954 – 1957 ένα μοναδικό έργο ο μεγάλος αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης. Ήταν μια δύσκολη εποχή εκείνα τα χρόνια αλλά η διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου γύρω από την Ακρόπολη και του Φιλοπάππου αποτελεί έργο τέχνης το οποίο δυστυχώς αν και προκάλεσε πολλούς από τους νεώτερους αρχιτέκτονες αλλά και εικαστικούς ως προς την ανάδειξη του δημόσιου χώρου στην Αθήνα, εκτός από την πεζοδρόμηση της Διονυσίου Αρεοπαγίτου ανάλογο δεν έχουμε δει ακόμη. 

Από αυτό το μονοπάτι βαδίζουν κάθε χρόνο οι Αθηναίοι να γιορτάσουν τα Κούλουμα στους λόφους και να απολαύσουν την Ακρόπολη και τη θέα της Αθήνας από ψηλά. Τις άλλες μέρες οι επισκέπτες των λόφων είναι οι τουρίστες, κυρίως αυτοί που δεν έρχονται με γκρούπ και επιθυμούν να γνωρίσουν την κλασσική Αθήνα αλλά και την νεώτερη μόνοι τους. Στις διαδρομές τους περιλαμβάνονται φυσικά και οι λόφοι αλλά πολλοί απ’ αυτούς το μετανιώνουν καθώς στην περιοχή πλέον παρεπιδημούν και αρκετοί που δουλειά δεν έχουν αλλά ζουν αρπάζοντας τσάντες και άλλα αντικείμενα απ’ όποιον μπορέσουν. Αν και αυτοί ξεχωρίζουν μέσα στο πλήθος που κυκλοφορεί στους αρχαιολογικούς χώρους και στους λόφους και μπορεί σίγουρα να αποτραπεί η δράση τους και χωρίς να στρατοπεδεύσει εκεί η μισή δύναμη της Αστυνομίας, αφήνονται εντούτοις να κάνουν ότι θέλουν. Τα κατορθώματά τους μπορεί να μην γίνονται γνωστά από τα δελτία ειδήσεων, τι να πρωτοπρολάβουν μάλιστα αυτά, αλλά συζητιούνται εκτενώς μεταξύ των τουριστών οι οποίοι ούτε θέλουν να ακούσουν πλέον για την Αθήνα και την δυσφημούν με το δίκιο τους.

Να μην μακρυγορούμε, οι λόφοι γύρω από την Ακρόπολη και του Φιλοπάππου συμπληρώνουν το μοναδικό και αξεπέραστο μνημείο της Ακρόπολης αλλά στην λίστα των προτεραιοτήτων για την ασφάλεια των επισκεπτών δεν διαφέρουν με οποιοδήποτε άλλο σημείο της Αθήνας, δηλαδή δεν ενδιαφέρουν την πολιτική ηγεσία της Αστυνομίας η οποία απασχολεί αμέτρητους αστυνομικούς, με στολή και πολιτικά στον Εθνικό Κήπο γιατί οι ένοικοι του Μαξίμου φοβούνται και τη λατρεία του λαού.

Πέραν όμως της ασφάλειας των λόφων, η οποία κακά τα ψέματα δεν λύνεται μόνο με την παρουσία της Αστυνομίας εκεί, ένα ζήτημα είναι και η φροντίδα που δεν είναι η δέουσα για έναν τέτοιο εμβληματικό χώρο της Αθήνας τόσο για τα φυτά που φιλοξενεί αλλά και για τα ιδιαίτερα στοιχεία που την συνθέτουν.  Όλα εκεί μοιάζει να γίνονται σαν αγγαρεία ή βαριεστημένα κι αυτό είναι που την υποβαθμίζει και ακυρώνει τη θέση τους στην πόλη. 

ΥΓ. Οι φωτογραφίες είναι από τα Κούλουμα του 2010 και ευτυχώς παραμένουν στην επικαιρότητα γιατί μετά την αγάπη που δείχνουν οι κλέφτες στις μηχανές μου και τη δική μου μειωμένη προσοχή στα τρόλει, δεν θα μπορούσα να τις τραβήξω φέτος.   

ΑΘΗΝΑ 12032019. Εφημερίδα "Φιλελεύθερος", σελ. 36 - 37.