ΤΑ ΑΙΩΝΙΑ ΑΓΡΑΦΑ

Η "Κοιμωμένη" όπως φαίνεται από το Τροβάτο.

Ως Έλληνες,  τους θεούς μας τους βάλαμε να μας κοιτάζουν από ψηλά, από τις κορυφές των βουνών που στεφάνωναν την πατρίδα μας. Έτσι ο Δίας στην κορυφή της Ίδης γεννήθηκε και στον Όλυμπο, στο ψηλότερο βουνό της Ελλάδας εγκαταστάθηκαν κατόπιν όλοι οι υπόλοιποι, μεγάλοι, μικροί, θεότητες, ημίθεοι να μας επιβλέπουν και καμιά φορά να μας σκανδαλίζουν. Στον Παρνασσό πάλι, στους απώτατους για την ιστορία χρόνους, μετά τον δικό μας κατακλυσμό, με πέτρες που έριχναν πίσω τους περπατώντας ο Δευκαλίων και η Πύρρα, δημιουργήθηκε το γένος των ανθρώπων που μέχρι σήμερα υπάρχει στην γη. 

Πανόραμα Αγράφων σπό την κορυφή της Λιάκουρας

Τα Άγραφα είναι από τα νεώτερα κομμάτια της δημιουργίας της Πίνδου στους κοντινούς γεωλογικούς αιώνες και έτσι οι κορυφές τους παραμένουν ακόμη αυχμηρές, σαν δαντέλλες γράφουν στον ορίζοντα. Τις χωρίζουν βαθύτατες λαγκαδιές που στις πλαγιές τους οι άνθρωποι ύψωσαν τοίχους για να συγκρατήσουν το λιγοστό χώμα για να φτιάξουν μικρούς κήπους για την διατροφή τους και αλλού, όπου μπορούσαν ξήλωσαν το αρχαίο δάσος για να σπείρουν σιτάρι, καλαμπόκι και στην άκρη άφησαν λίγο τόπο για το αλώνι.

Ο συνοικισμός Χοντέϊκα στο βάθος του ρέματος

 Όπου έτρεχε λίγο νεράκι, εκεί κοντά έχτισαν τα σπιτοκάλυβά τους κι έπλεξαν με κλαριά μαντριά για τα λιγοστά ζωντανά τους. Δεν είχαν πολλά γιατί ο τόπος δεν ήταν έφτανε και σε κάποιες περιόδους παρουσίασαν και υπερπληθυσμό γιατί εκεί κατέφυγαν όλοι όσοι στην Ελλάδα ήθελαν να ζήσουν ελεύθεροι ή άλλοι για να κρυφτούν. Το μαρτυρούν οι δεκάδες έρημοι και χωνεμένοι από το δάσος οικισμοί γύρω από τα σημερινά χωριά και τα τοπωνύμια τους που φεύγοντας οι γέροντες από τα χωριά κανένας δεν θα τους θυμάται.

Το χωριό Άγραφα όπως φαίνεται από την κορυφή του Κουκουρούντζου

Η πληθυσμιακή αποψίλωση των Αγράφων μετά την φοβερή δεκαετία 1940 – 1950 ήταν πρωτοφανής και για τούτο σαφώς ευθύνονται η Κατοχή και ο Εμφύλιος που στα χώματά τους κράτησε 10 χρόνια με τραγικές συνέπειες για τους ανθρώπους, τα σπίτια τους και τα κοπάδια τους. Από τον υποχρεωτικό δε τριετή εκπατρισμό το 1947 όλων των κατοίκων στον κάμπο και τις πόλεις της Θεσσαλίας οι μισοί δεν γύρισαν πίσω στα χωριά τους και στα χρόνια που ακολούθησαν τράβηξαν και τους περισσότερους χωριανούς κοντά τους. 

Μετά τον εσπερινό στον Αί Γιάννη Θεολόγο στα Μεγάλα Βραγγιανά.

Έφευγαν αρκετοί και πριν το ’40 για ευκαιριακές δουλειές αλλά πάντα γύριζαν να περάσουν κάποιους μήνες στο σπίτι τους στο οποίο φυσικά και δεν σταματούσε καμία δραστηριότητα καθώς πίσω έμειναν γυναίκες, παιδιά, γέροντες. Ελάχιστοι έριχναν μαύρη πέτρα πίσω τους και τα ονόματά τους τα συζητήσουν οι χωριανοί σαν κακό παράδειγμα. Στα ξένα επίσης λίγοι πήγαν εκείνα τα χρόνια και οι περισσότεροι απ’ αυτούς χάθηκαν, κανένα δεν τους ξαναείδε. Εν αντιθέσει με τους υπόλοιπους Ευρυτάνες κυρίως που ολόκληρα χωριά μετανάστευσαν στην Αμερική, οι Αγραφιώτες παραπέρα από την Καρδίτσα δεν περπάταγαν και αν πήγαιναν ποτέ, βιάζονταν να γυρίσουν πίσω στα χωριά τους και στα σπίτια τους.

Βασίλης Χαλιμούρδας, το πνεύμα των Αγράφων.

Ένας από τους βασικούς λόγους γι’ αυτό ήταν η αίσθηση της ελευθερίας που είχαν και την οποία, ο λιτός τρόπος της ζωής τους την ενδυνάμωνε. Δεν ένοιωθε καλά ο Αγραφιώτης στο ίσιωμα, βούλιαζε το πόδι του στη σκόνη και στη λάσπη και γι’ αυτό προτιμούσε να περπατάει στα μονοπάτια των βουνών του. Δεν ανάσαινε καλά στον κάμπο, ήθελε να τα πνευμόνια του να γεμίζουν από τον αέρα που κατεβάζουν οι κορυφές κι ας είχε για την πόρευσή του τα μισά και λιγότερα απ’ ότι είχε ο Καραγκούνης στον τόπο του. Η παροιμιώδης φτώχεια που συνόδευε τη ζωή των ανθρώπων αλλά και των ζωντανών στ’ Άγραφα διαμόρφωσε όχι μόνο και τον ανυπότακτο και πολύστροφο χαρακτήρα τους αλλά και την αντοχή τους σε όλες τις κακουχίες που μπορεί να προσφέρει ο τόπος τους.

Πανηγύρι στα Καμάρια, της Παναγίας Προυσιώτισσας.

Τις ραγδαίες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που ακολούθησαν την δεκαετία 1940 – 1950 ακολούθησαν και οι Αγραφιώτες πιο διστακτικά από τους άλλους Έλληνες στην αρχή αλλά στο τέλος αυτοί ήταν που εγκατέλειψαν ολοσχερώς τον τόπο τους καθώς εκεί μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80 δεν είχαν ούτε δρόμο, ούτε ηλεκτρικό ρεύμα. Όταν αυτά τα αγαθά πέρασαν τα σύνορα των Αγράφων ο κόσμος είχε φύγει και τα απολαμβάνουν μόνο οι λιγοστοί εναπομείναντες και φυσικά οι απόδημοι που τα επισκέπτονται στις γιορτές και το καλοκαίρι που τα χωριά γεμίζουν ακόμη κόσμο και γίνονται και ωραία πανηγύρια.

Σπίτι χωρίς μέλλον στο συνοικισμό Βαλάρι.

Τα πανηγύρια είναι στην ουσία τα μεγάλα ανταμώματα των Αγραφιωτών και με αυτό τον τρόπο τιμούν τον τόπο τους και τους προγόνους τους. Εκεί συζητιούνται ακόμη διάφορα θέματα που αφορούν τα χωριά αλλά κυρίως αυτά τα ανταμώματα λειτουργούν ως ασκήσεις μνήμης για πρόσωπα και πράγματα που λείπουν από τον τόπο και προσπαθούν να συνδέσουν άλλοτε επιτυχώς, αλλά τις περισσότερες φορές ματαίως το παρελθόν με το παρόν ενώ το μέλλον δεν τους απασχολούσε και τόσο, καθότι πίστευαν πως τ’ Άγραφα, όπως όλα βουνά δεν γερνάνε και θα τα βρίσκουν πάντα εκεί όταν επιστρέφουν.

Αλώνι που ρημάζει στα Μεγάλα Βραγγιανά.

Κάποιοι ασφαλώς τα βλέπουν σαν τουριστικό προορισμό και είναι, καθώς τα Άγραφα έγιναν ένας αγαπημένος προορισμός για τους ορειβάτες όλων των κατηγοριών και τους λάτρεις της φύσης καθώς αυτή στο μεγαλύτερο μέρος τους παραμένει άθικτη. Σε αυτό βοήθησε πολύ η λίμνη Πλαστήρα που και η φήμη που έχει αποκτήσει εδώ και χρόνια και η επιθυμία πολλών επισκεπτών της να γνωρίσουν την φύση και τις κορυφές γύρω της. Έτσι, ο προσανατολισμός των μικρών κοινοτήτων που έχουν απομείνει εκεί αλλά και της τοπικής αυτοδιοίκησης τελευταία είναι να διορθωθούν ότι λάθη έγινα στο παρελθόν και να παραμείνουνμε προσεκτικά βήματα και τις κατάλληλες προϋποθέσεις τα Άγραφα, η Κιβωτός της ορεινής Ελλάδας. Το γεγονός επιδοκιμάζουν και συντάσσονται μαζί τους όσοι αγαπούν και θέλουν να μείνουν αιώνιο σύμβολο της ελευθερίας και της αμόλυντης φύσης.

Τα Καμάρια χιονισμένα.

Το πρόβλημα στην περίπτωση είναι ο άστοχος και ύποπτος σχεδιασμός από μέρους της Πολιτείας ανάπτυξης Βιομηχανικών Αιολικών Πάρκων σε όλες τις κορυφές για παραγωγή ενέργειας. Το περιτύλιγμα της πρότασης είναι ελκυστικό για πολλούς ντόπιους που δεν έχουν καλή ή ελλειπή πληροφόρηση και φυσικά προωθείται από τους θιασώτες της «πράσινης ανάπτυξης» που λειτουργούν ως πράκτορες μεγάλων εργολαβικών συμφερόντων και αντιπρόσωποι μεγάλων βιομηχανιών της Ευρώπης. Εκμεταλλευόμενοι την ανάγκη των ντόπιων για δουλειά οι πράκτορες αφόρητα πιέζουν τους πολιτικούς και επηρεάζουν πολύ τους τεχνοκράτες των Υπουργείων με στόχο να παραμερίσουν όλα τα εμπόδια και οι μπουλντόζες να ξεκινήσουν ένα πρωί και να ισοπεδώσουν όλες τις κορυφές.

Το Καραλέϊκο καλύβι τσακισμένο από έναν έλατο.

Είναι στο χέρι των Αγραφιωτών και των φίλων των Αγράφων να τους εμποδίσουν. Πρώτα γιατί είναι ένα απροκάλυπτο περιβαλλοντικό έγκλημα και κατά δεύτερον γιατί προσβάλλεται η ιερότητα των τόπου και της μνήμης όλων των γενεών που έζησαν εκεί και της ελευθερίας που διατήρησαν χάρη στην αγκαλιά που τους πρόσφεραν οι κορυφές. 

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ, Χειμώνας 2018.

ΥΓ. Οι φωτογραφίες είναι τραβηγμένες κατά την τετραετία 1999 - 2003 που ανέβαινα συχνά στα Άγραφα και αποτελούν ένα υλικό που σύντομα θα εμφανιστεί σε μια έκδοση με τον τίτλο "Τα Άγραφα των χρωμάτων".