ΟΤΑΝ Η ΣΟΔΕΙΑ ΦΤΑΝΕΙ ΣΤΟ ΑΛΩΝΙ

Ο Βούλης Θεολογίτης ξεκινά το αλώνισμα με  έξι γαιδουρομούλαρα στα Θολάρια

Η μικρή φάλαγγα με τα τέσσερα υποζύγια και τον Βούλη (Παρασκευά) Θελογίτη να την οδηγεί, κατηφόριζε με δυσκολία, εκείνο το θαμπό μαγιάτικο πρωινό, το χερσωμένο μονοπάτι στο Αγριάχλαδο που συνέδεε, την εποχή που όλα τα βουνά πάνω από την Αιγιάλη καλλιεργούνταν συστηματικά και ήταν γεμάτο αιγοπρόβατα, την εξοχική τοποθεσία Αϊ - Στράτιος με ένα από τα πιο ζωντανά χωριά της Αμοργού, τα Θολάρια.

Αυτή η πρωϊνή έξοδος, για το 17χρονο μουλάρι Γύφτο, τον ταλαιπωρημένο 30χρονο γάϊδαρο Μάρκο και τους άλλους δυο σχετικά νεώτερούς γαιδάρους, τον Μουζάλη και τον Πασχάλη του Μιχάλη Γαβαλά, ήταν ένα συνηθισμένο δρομολόγιο που κάνουν παρέα κάθε χρόνο αυτό τον καιρό και μεταφέρουν δεμάτια αρακά από το χωράφι του Θεολογίτη στο αλώνι του Ηλία Σιμιγδαλά.

Ο Μάρκος πρέπει να θυμάται πως εκτός από αυτό το δρομολόγιο, το οποίο δεν είναι και το πιο δύσκολο, στα χρόνια του κάθε Νοέμβρη, μόλις χόρταιναν τα χωράφια νερό από τη βροχή, τον έζευαν μαζί με ένα άλλο σύντροφο και για μερικές ημέρες τραβούσε το αλέτρι στα ζωνάρια του Αϊ - Στράτιου. Το ίδιο έκαναν και τις ημέρες γύρω από τα Χριστούγεννα που έσπερναν τον αρακά και μετά έρχονταν η γλυκιά για τους γαϊδάρους εποχή του χειμώνα που κλεισμένοι στα αχούρια τους ξαπόσταιναν μέχρι την εποχή που άρχιζε ο θερισμός. Τη μακαριότητα του χειμώνα χάλαγε καμιά φορά μόνο η ανάγκη για καμιά μικρομεταφορά, αλλά πάντα ήταν σύντομη.

Πιάσαμε να λέμε για τον Μάρκο και την παρέα του, που φόρτωσε ο Βούλης εκείνο το πρωί από δυο μεγάλα δεμάτια αρακά και τα κουβάλησαν μέχρι το αλώνι, γιατί χωρίς αυτόν και τα άλλα ζωντανά, η οικογένεια Θεολογίτη θα σταματούσε την καλλιέργεια αυτού του πολύτιμου φυτού στην Αμοργό. Και δεν είναι μόνο η έλλειψη δρόμου στον Αϊ _ Στράτιο που τους δυσκολεύει αλλά και η φυσιογνωμία της αμοργινής γης που δεν «πατιέται» παντού από μηχανήματα και έτσι αναγκαστικά κάποιες οικογένειες που ασχολούνται ακόμη με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, υποχρεωτικά συντηρούν κάποια γαιδουρομούλαρα. Σε καμιά 30αριά υπολογίζονται αυτά στα Θολάρια και άλλα τόσα στη Λαγκάδα και λίγα ακόμα στον Ποταμό και στον Όρμο και εκτός από τη βοήθεια στα χωράφια χρησιμοποιούνται από τους γέροντες και τις γερόντισσες για τη μεταφορά τους στους εσπερινούς και στα πανηγύρια στα απόμακρα εκκλησάκια.

Η μεταφορά αρακά από το χωράφι για την παρέα των τετράποδων είναι η τελευταία αγροτική εργασία ουσίας που κάνουν πλέον στην Αμοργό ενώ κάποιες φορές μπαίνουν και στο αλώνι, σπάνια όμως γιατί από εκεί τα έχουν βγάλει οι φρέζες. Έτσι η παλιά σχέση που είχαν τα γαιδαρομούλαρα με το αρακά, όσο πάει και διαλύεται και όπου νάναι, θα σβήσει.

Ο αρακάς (κατσούνι) είναι ένα πανάρχαιο φυτό, καλλιεργείται στις Κυκλάδες από την αυγή της ιστορίας και αποτελούσε τη βάση της διατροφής των νησιωτών που διέθεταν αρδεύσιμες, γόνιμες εκτάσεις. Τον φύτευαν συνήθως σε χτιά – έτσι λένε τις πεζούλες στην Αμοργό σε καλοοργωμένο χωράφι που την προηγουμένη χρονιά είχαν καλλιεργήσει σιτάρι ή κριθάρι για να έχουν καλύτερη παραγωγή. Η ευόδωση όμως των κόπων του αγρότη και ο πολλαπλασιασμός του σπόρου ήταν στις καιρικές συνθήκες και ιδανικές για τον αρακά, ήταν πάντα οι κρύες ημέρες που φυσάει βοριάς. Ο υγρός νοτιάς ήταν ο μεγάλος εχθρός του και υπήρξαν χρονιές που εξαιτίας των παρατεταμένων νοτιάδων, πείνασαν και δυστύχησαν πολλές οικογένειες.

Αν έχει λοιπόν κατάλληλες καιρικές συνθήκες το κατσούνι αναπτύσσεται κανονικά και το πρώτο δεκαήμερο του Μάη είναι έτοιμος για θερισμό ο οποίος γίνεται με δρεπάνι και τα φυτά μένουν στο έδαφος μέχρι να στεγνώσουν. Κατόπιν δένονται σε μεγάλα δεμάτια και για να μεταφερθούν στο αλώνι, τότε επιστρατεύεται η παρέα…

Η περιοχή Αϊ – Στράτιος όπου η οικογένεια Θεολογίτη καλλιεργεί ακόμα αρακά, λαχανικά που ποτίζονται από μια στέρνα και έχει αμπέλια, συκιές και βερυκοκιές, είναι ένα μικρό οροπέδιο στα βουνά της Αιγιάλης, ένα τέταρτο περίπου από τα Θολάρια και έχει πάρει το όνομά της από ένα λευκό παλιό εκκλησάκι το οποίο είναι χτισμένο δίπλα από ένα ερειπωμένο κτίσμα ελληνιστικών χρόνων. Η περιοχή η οποία φαίνεται πως καλλιεργείται επί σειρά αιώνων, βρίσκεται σε υψόμετρο τέτοιο που δεν βασανίζεται από το νοτιά καθώς προφυλάσσεται από το ύψωμα Χοντριά από δυτικά και το ορεινό τείχος του Κρίκελου στην πλάτη της, περιορίζει τη δύναμη του βοριά.

Όλη δε η περιοχή, από το μονοπάτι που συνδέει τα Θολάρια με τη Λαγκάδα, μέχρι τα βράχια του Κρίκελου παλιότερα ήταν καλλιεργημένη με σιτάρια, κριθάρια, αρακά, είχε συκιές, αμπέλια, μελίσσια και ανάμεσα τους, μπορούσαν να ζήσουν και κοπάδια. Σήμερα, το μόνο που θυμίζει εκείνο τον κόσμο είναι το χωράφι του Θεολογίτη στον Αϊ – Στράτιο.

Ο Νικόλας Θεολογίτης φυσικά και δεν θα μπορούσε να απουσιάσει από το αλώνι!

Στο αλώνι που βρίσκεται πάνω από τον παλιό οικισμό των Θολαρίων, άρχισε το αλώνισμα του αρακά με όλα τα ζωντανά στο ζυγό. Έπρεπε να σηκωθεί λίγο ψηλά ο ήλιος για να αρχίσει το ατέλειωτο γύρισμα μέχρι που να θρυμματιστούν όλα τα κλαριά και να μείνει σπυρί – σπυρί ο καρπός στο πάτωμα του αλωνιού. Προεξάρχων ο Νικόλας Θεολογίτης, που η εμπειρία του κάθε χρόνο συμπληρώνεται με καινούργιες παρακολουθούσε συνέχεια τις στροφές και είχε το νου του να προλάβει την «ανάγκη» τους με μια παλιά κατσαρόλα. 

Ο Βούλης έσπρωχνε με γλυκό τρόπο τα ζωντανά και τα παιδιά του χωριού παρακολουθούσαν. Όχι πως δεν είχαν ξαναδεί τέτοια σκηνή, αλλά με μια εντύπωση πως μπορεί να μην επαναληφθεί ξανά. Τέτοιος κίνδυνος, είπε ο Βούλης δεν υπάρχει γιατί ο αρακάς άρχισε να γίνεται περιζήτητος και έχει καλή τιμή στην αγορά. Έτσι, δεν θα πάψει να γίνεται αλώνισμα στα Θολάρια.

- Το κείμενο είναι απόσπασμα από ένα μεγάλο αφιέρωμα στα αλώνια του Αιγαίου που δημοσιεύτηκε πέρσι τον Ιούλιο το 2010 στο περιοδικό EXPLORE NATURE της εφημερίδας Έθνος.

ΑΘΗΝΑ, 01072010